nn

Początek

Powstał prawdopodobnie w kwietniu 1942 roku z wyłączenia z Inspektoratu Kieleckiego Obwodów Sandomierz i Opatów. Początkowo był zaszyfrowany pod numerem II, później III nosząc jednocześne kryptonim "Przeprawy". Wreszcie występował pod kryptonimem C.

     Inspektorem został mianowany ppłk. Antoni Żółkiewski "Lin". Początkowo nie miał on do dyspozycji żadnego sztabu. Dysponował jedynie oficerami do zleceń którymi byli: Stanisław Gałecki "Mały", "Sum", "Len" i Paweł Targowski. W połowie 1942 roku Inspektor Sandomierski na swojego zastępcę powołał W. Sągajłło "Pomian", "Sulima", który był w tym czasie Komendantem Obwodu Opatów..
     Sztab Inspektoratu Sandomierskiego miał swoją stałą siedzibę u księdza Zycha na plebanii w Górach Wielkich. Natomiast punkty łączności i konspiracyjne mieszkania "Lina" zmieniały się na przestrzeni lat. Od listopada 1942 roku funkcję tą pełnił majątek Jerzego Jelskiego w Szumsku. Następnie, do jesieni 1943r., majątek Stanisława Gałeckiego w Kobiernikach. Wreszcie, do lata 1944r., majątki Jana Wąsowicza w Dołach Michałowskich oraz Juliana Targowskiego.

Łączność podstawą działania

Sprawne funkcjonowanie inspektoratu uzależnione było w dużej części od pracy łączności, a ta w zdecydowanej większości opierała się na pracy kobiet. Z biegiem czasu coraz wieksze znaczenie miała także łączność radiowa. 

Na rzecz "Lina" oraz późniejszego sztabu inspektoratu pracowały następujące kobiety:

Krystyna Karska z Górek,

Izydora Żółkiewska,

Maia ("Bończa II") i Irena ("Bończa III") Markowskie,

Halina Jaśmin,

Danuta Woźniacka,

Henryka Młodzianowska,

Maria Wójtowicz,

Zofia Jamka,

Torlińska "Wika",

Jadwiga Żarska.

     Zapewniały one łączność ze strukturami terenowymi oraz z okręgiem, a także obsługiwały skrzynki kontaktowe Inspektoratu. Skrzynki znajdowały się w Sandomierzu (Grażyna Jakubowska, Grzybowski, siostry Kramer, Irena Kowalczewska "Zośka" na ulicy Opatowskiej, K.Jerge, Bryś), Złotej (Zofia Brzdękiewicz) i w Klimontowie (Władysława Fijałkowska i Cichasz przy ulicy Ogrodowej).

     Od stycznia 1943 roku na terenie inspektoratu działały dwie radiostacje, jedna w młynie Misiudy w Samborcu, następnie w Koprzywnicy, a druga radiostacja nasłuchowa do spraw zrzutów, obsługiwana przez R. Iżykowskiego, znajdowała się w młynie Górki. Wiosną 1944 radiostacje nasłuchowe działały już w obu obwodach. Związane to było z koordynację przez inspektorat spraw związanych z przyjmowaniem zrzutów lotniczych na podległy terenie.

     W listopadzie 1942r. Inspektor przeprowadził reorganizację podlegających sowie obwodów, dopasowując je do planów powstania powszechnego. Rejony przemianowano na podobwody, z których każdy miał odtwarzać batalion AK. W każdym z obwodów funkcjonowało od tej pory po pięć podobwodów. W tym samym czasie Placówkę Zawichost z Obwodu Sandomierskiego przekazano do Obwodu Opatów. Wynikało to z planów powstańczych, które przewidywały zdobycie przyczółka na Wiśle koło Annopola.

     Od jesieni 1942 roku Inspektorat zorganizował także w Obrazowie podchorążówkę tzw. "obrazowską". Kształciła ona oficerów na potrzeby organizacji.

     Pod koniec 1943 roku Inspektorowi Sandomierskiemu podporządkowano też Zgrupowanie Partyzanckie "Ponurego", którym dowodził por. Eugeniusz Kaszyński "Nurt". Inspektorowi podporządkował się także oddział partyzancki "Jędrusiów". Te dwa oddziały stanowiły siłę zbrojną do walki bieżącej na szczeblu Inspektoratu.

     20 lipca 1944 roku w Smerdynie odbyła się odprawa Inspektora z dowódcami pułków 2 i 3, które miały być odtwarzane na terenie inspektoratu, dowódcami batalionów i kompanii. Kilka dni później rozpoczęto mobilizację, a Sztab Inspektoratu miał tworzyć sztab 2 dywizji Piechoty AK z Inspektorem jako dowódcą. W konspiracji pozostali nieliczni jak ppor. Władysław Banaszek "Turner", który od sierpnia objął funkcję szefa referatu wywiadu i piastował ją do stycznia 1945 roku.
     Podczas mobilizacji Inspektorat wystawił jedynie 2 i 3 pułk (o niepełnych stanach). Szybkie przesuwanie się wojsk sowieckich nie pozoliło na rozpoczęcie prac nad organizacją Sandomierskiej Brygady Piechoty, któa miała być utworzona z nadwyżek zmobilizowanych żołnierzy. Plany powołania brygady nie zostały jednak zaniechane, a dokładną jej historię można przeczytać w części o "Burzy".

     Działania frontowe (utworzenie przez sowietów przyczółka sandomierskiego) doprowadziły, w połowie sierpnia, do sytuacji w której teren inspektoratu został podzielony pomiędzy dwie okupacje: sowiecką i niemiecką.
17 sierpnia 1944r. dotychczasowy dowódca 3 pułku piechoty Legionów Armii Krajowej kpt. Jan Wojciechowski "Młodzian" został mianowany Inspektorem Sandomierskim. Formalnie jednak podlegał mu jedynie teren znajdujący się pod okupacją niemiecką (część Obwodu Opatów).

Ostatnie zmiany

Do ostatnich zmian dotyczących Inspektoratu Sandomierskiego doszło jesienią 1944r. Rozkazem Organizacyjnym Nr 4/44 z dnia 12 października 1944r. Komendant Okręgu  połączył Inspektoraty B i C (Starachowicki i Sandomierski) tworząc z nich Podokręg.

Na jego czele którego stanął Antoni Żółkiewski "Lin", który zachował także stanowisko dowódcy 2 DP AK. Ta sytuacja trwała jedynie 12 dni. Już 24 października 1944r. w Rozkazie Organizacyjnym 5/44 Komendant Okręgu anulował decyzję powołania Podokręgu. Utrzymał jednak w mocy decyzję o połączeniu wymienionych inspektoratów w jedną całość, które od tej pory tworzyły Inspektorat B składający się z Obwodów: Sandomierz, Opatów, Iłża i Końskie. Dotychczasowy Inspektor Starachowicki mjr. "Kos" został przeniesiony do Komendy Okręgu, a jego miejsce zajął mjr. Józef Włodarczyk "Wyrwa", który funkcję tą sprawował aż do stycznia 1945r.

 

Tak więc Inspektorat Sandomierski, jako osobna struktura, przestał istnieć 24 października 1944r.

     W maju 1944 roku sztab inspektoratu rozwinął się do zalecanego przez Komendanta Okręgu stanu i przedstawiał się następująco:
Inspektor: ppłk. Antoni żółkiewski "Lin",
Zastępca Inspektora: kpt. W. Sągajłło, "Pomian",
Szef referatu wywiadu: kpt. Leon Torliński "Kret",
Szef referatu łączności: kpt. Aleksy Kasprzycki "Chmura",
Szef referatu saperów i dywersji: kpt.Tadeusz Struś "Kaktus",
Szef referatu sanitarnego: kpt. Jan Aleksandrowicz "Szerszeń",
Kierownik kancelarii - W.Jankowska "Barbara", "Konrad",
Łączniczki: Krystyna Karska "Emilia", S.Nowacka, Danuta Dudek, Anna Jankowska.
     

Źródła

Opracowując powyższy materiał korzystaliśmy z następujących źródeł:

Borzobohaty W.; "Jodła",
Matusak P.: 'Ruch oporu na ziemi opatowsko-sandomierskiej 1939-1945".

Wróć